Na czym polega sukcesja firmy i zarząd sukcesyjny?
Najczęściej sukcesję firmy definiujemy jako przejście praw do biznesu na nowego właściciela. W rzeczywistości powinien to być wieloetapowy proces, podczas którego nestor lub nestorzy wybierają sukcesora, pozwalają mu poznać firmę i dzielą się z nim swoim doświadczeniem w biznesie. Dopiero po nabyciu przez sukcesora odpowiedniej wiedzy i umiejętności, przechodzi własność firmy.
Nie zawsze jednak nestorzy chcą albo mogą przygotować swojego następcę prawnego. W przypadku gdy przedsiębiorca umiera, zanim przeprowadził sukcesję firmy, pomocny w utrzymaniu bieżącej jej działalności może być, wprowadzony w listopadzie 2018 roku do polskiego prawa, zarząd sukcesyjny. Pozwala on na tymczasowe, do dwóch lat od śmierci przedsiębiorcy, prowadzenie przedsiębiorstwa w spadku. Chodzi o to, by w tym czasie można było załatwić kwestie dziedziczenia i podjąć decyzję, czy przedsiębiorstwo ma działać dalej i kto je poprowadzi. Zarząd sukcesyjny nie dotyczy więc przekazania własności firmy, lecz zarządzania nią w celu podtrzymania relacji biznesowych i utrzymania miejsc pracy.
Kto może być zarządcą sukcesyjnym?
Zarządcą sukcesyjnym może zostać każda osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i której sądownie nie zakazano prowadzenia działalności gospodarczej. Chociaż ustawa nie wprowadza w tej sprawie żadnych wymagań, warto powołać na zarządcę sukcesyjnego osobę, która zna firmę i ma świadomość, z jakimi obowiązkami wiąże się tymczasowe prowadzenie przedsiębiorstwa.
Osoba wyznaczona na zarządcę sukcesyjnego musi wyrazić zgodę na objęcie funkcji. Gdy zarządcę sukcesyjnego powołuje przedsiębiorca, jego zgoda wymaga sporządzenia umowy pisemnej. Po śmierci przedsiębiorcy, zgoda zarządcy sukcesyjnego musi być wyrażona przed notariuszem.
Co się dzieje w sytuacji, kiedy zarządca nie został powołany, a przedsiębiorca zmarł?
Jeśli zarządca sukcesyjny nie zostanie powołany przez przedsiębiorcę, jego następcy prawni mogą w ciągu dwóch miesięcy powołać zarządcę sukcesyjnego przed notariuszem. W takim przypadku co najmniej jeden z następców prawnych musi złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku.
Jeśli natomiast do powołania zarządcy sukcesyjnego nie dojdzie w ogóle, przedsiębiorstwo przestanie istnieć. Umowy z kontrahentami i pracownikami wygasną. Podobnie decyzje administracyjne, na podstawie których przedsiębiorstwo mogło funkcjonować. Następcą prawnym przypadną udziały w poszczególnych składnikach majątkowych, np. nieruchomościach, ruchomościach czy środkach pieniężnych. Niekiedy przejęcie składników przedsiębiorstwa będzie wiązać się z obowiązkiem zapłaty VAT, ponieważ zmieni się cel korzystania z towarów na cel konsumpcyjny. Następcy prawni będą także obowiązani rozliczyć niezapłacone podatki, które powstały w związku z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy.
To nie jedyne następstwa, jakie w tej sytuacji spoczną na spadkobiercach zmarłego przedsiębiorcy. Do czasu stwierdzenia nabycia spadku albo uzyskania poświadczenia dziedziczenia nie mogą oni korzystać ze środków na rachunku bankowym prowadzonym na potrzeby działalności przedsiębiorstwa. Z kolei postępowania sądowe i administracyjne, także te, których szybkie rozstrzygnięcie może przynieść korzyść następcom prawnym, ulegają zawieszeniu do czasu ostatecznego ustalenia kręgu spadkobierców. Niekiedy może mieć miejsce sytuacja, że będzie obowiązek zwrotu pomocy publicznej otrzymanej na podstawie umów, które nie zostały jeszcze wykonane, w całości wraz z odsetkami.
Jakie prawa i obowiązki spoczywają na zarządcy sukcesyjnym?
Zarządca sukcesyjny co do zasady ma wykonywać wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy. Prowadzi jego firmę na rzecz następców prawnych i odpowiada za wyrządzenie im szkody z tytułu niewłaściwego wykonywania zarządu sukcesyjnego. Przykładowo wypełnia zobowiązania z umów, zadania pracodawcy, rozlicza podatki i składa deklaracje podatkowe, odpowiada za uregulowanie składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników. Może także wnioskować o potwierdzenie możliwości wykonywania, wydanych uprzednio na przedsiębiorcę, koncesji, licencji i zezwoleń.
Rozpoczynając swoją funkcję, zarządca powinien sporządzić wykaz inwentarza. Może zostać także poproszony o sporządzenie sprawozdania z pełnionych zadań. Zarządca sukcesyjny może także ustanowić pełnomocnika w sprawach związanych z przedsiębiorstwem w spadku.
Dlaczego warto wcześniej pomyśleć o instytucji zarządcy sukcesyjnego?
Nasi przedsiębiorcy po raz pierwszy po transformacji ustrojowej muszą zmierzyć się z problemem sukcesji wynikającej ze zmian pokoleniowych. Nie jest to zadanie łatwe ani możliwe do wykonania w krótkim czasie. Dlatego zarząd sukcesyjny może pozwolić zyskać niezbędny czas na zaplanowanie i przeprowadzenie procesów sukcesyjnych, prowadzących do przekazania własności przedsiębiorstwa, nawet jeśli procesy te zostaną przerwane przez śmierć przedsiębiorcy.
Największym walorem zarządu sukcesyjnego jest możliwość płynnej kontynuacji działalności gospodarczej, zanim następcy prawni przedsiębiorcy podejmą ostateczną decyzję co do przyszłości firmy. Dzięki temu można wyznaczyć osobę, która poprowadzi przedsiębiorstwo do dwóch lat od śmierci przedsiębiorcy, a nawet – jeśli zgodę na to wyda sąd – do pięciu lat.
Także umowy cywilnoprawne, umowy o pracę i decyzje administracyjne związane z działalnością przedsiębiorstwa są dalej wykonywane przez zarządcę sukcesyjnego.
Marek Niedużak
Wiceminister Rozwoju,
Pracy i Technologii