Przygotowana w resorcie finansów nowa ustawa – Ordynacja podatkowa ma służyć realizacji dwóch podstawowych celów: ochronie prawa podatnika w jego relacjach z organami podatkowymi oraz zwiększeniu efektywności i skuteczności poboru podatków.
Projekt ustawy Ordynacja podatkowa ma zastąpić obowiązującą ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, która – zdaniem MF – nie odpowiada aktualnym wymogom stawianym ogólnym przepisom prawa podatkowego.
Projekt przewiduje:
- złagodzenie nadmiernego rygoryzmu ordynacji podatkowej w odniesieniu do podatników – wprowadza mechanizmy prawne chroniące pozycję podatnika, a przede wszystkim: zasady ogólne prawa podatkowego, konsensualne formy załatwiania spraw podatkowych (umowy podatkowe, mediacje, umowę o współdziałanie konsultacje skutków podatkowych transakcji), normatywny katalog praw i obowiązków podatnika, sprecyzowanie prawa podatnika do uzyskania informacji oraz wsparcia w samodzielnym, prawidłowym i dobrowolnym wykonywaniu jego obowiązków i praw, nowe limity oraz sposoby liczenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, nowe środki zwalczania przewlekłości postępowania, prawo do skorygowania deklaracji przed zakończeniem postępowania podatkowego, rezygnacja z odwołania od decyzji na rzecz skargi. do sądu, umorzenie podatku, dłuższe terminy do wniesienia odwołania i zażalenia, urzędowe informacje dotyczące zmian w prawie podatkowym, projekt zachowuje też wiele rozwiązań istniejących w obecnej ordynacji podatkowej, ale dostosowuje je do trendów wynikających z orzecznictwa TK i NSA;
- wprowadzenie mechanizmów i procedur zwiększających możliwości organów podatkowych i zapewniających zwiększenie efektywności realizacji zobowiązań podatkowych, a przede wszystkim: doskonalenie przepisów regulujących funkcjonowanie klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, wprowadzenie efektywnego modelu postępowania podatkowego poprzez możliwość orzekania w decyzjach cząstkowych o nadpłacie i możliwość prowadzenia postępowań cząstkowych dotyczących wyspecjalizowanych obszarów, np. w sprawach o stosowanie klauzuli obejścia prawa podatkowego, czy cen transferowych a także odbiurokratyzowanie niektórych postępowań w sprawach powtarzalnych lub prostych (postępowanie uproszczone, postępowanie reprezentatywne, eliminacja postępowań dotyczących bagatelnych kwot podatku), uporządkowanie nadzwyczajnych trybów wzruszenia decyzji ostatecznych, wprowadzenie obowiązku współdziałania podatnika i organu podatkowego, upowszechnienie stosowania komunikacji elektronicznej, sprecyzowanie przesłanek stosowania rygoru natychmiastowej wykonalności, uporządkowanie zasad stosowania i miarkowania kar porządkowych, zmodyfikowanie zasad wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego;
- ulepszenie wymiany informacji pomiędzy organami państwa;
- uporządkowanie kwestii reprezentacji i pełnomocnictw;
- modyfikacja przepisów związanych z ewidencją i identyfikacją podatników.
Projekt ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Ordynacja podatkowa i ustawę o Rzeczniku Praw Podatnika zawiera przede wszystkim przepisy dostosowujące obecne regulacje do nowych. Poza tym ma usunąć istniejące w orzecznictwie wątpliwości, np. dopuszczalność wydania decyzji o zakresie odpowiedzialności i uprawnień spadkobierców w sytuacji, gdy podatnik zmarł w trakcie roku podatkowego.
W ocenie Krajowej Rady projektodawca trafnie dostrzegł potrzebę przygotowania nowego kodeksu podatkowego, dostosowanego do zmieniających się zjawisk zachodzących w relacjach organ podatkowy– podatnik. Jednak, pomimo właściwych założeń, projekt nie odpowiada aktualnym wyzwaniom i problemom związanym ze stosowaniem obecnych przepisów. Zdaniem samorządu doradców podatkowych projektowi można postawić 3 podstawowe zarzuty: niewystarczającą ochronę praw podatnika, przeregulowanie oraz brak właściwych ram prawnych odpowiadających na postępującą cyfryzację procesów i automatyzację kontroli organów nad działalnością podatnika.
Proponowana ustawa nie przyczyni się do poprawy praw podatnika; brakuje w projekcie ordynacji podatkowej mechanizmów prawnych chroniących podatnika – oceniła Iwona Biernat-Baran, członek Komisji Prawnej Krajowej Rady Doradców Podatkowych w artykule opublikowanym na łamach „Rzeczpospolitej”.
Prof. Adam Mariański postuluje zaś, iż konieczne jest wprowadzenie w nowej ordynacji podatkowej zasady zakazu nadużycia prawa przez organy podatkowe, która powinna być uzupełniona przez całe spektrum dodatkowych instytucji gwarancyjnych, m.in.: niewykorzystywania materiałów z innych postępowań bądź nawet uzyskanych poza prowadzonym postępowaniem, zakaz powoływania się na dowody zebrane sprzecznie z prawem, zakaz wykorzystania dowodów zgromadzonych bez zapewnienia stronie czynnego udziału itp.
Nowa ordynacja podatkowa zakłada kontrolę na życzenie, która da podatnikom pewność, że rozliczenia są rzetelne i poprawne. Taką kontrolę ma jednak prowadzić urząd. Podatnik może tego nie chcieć. KRDP chciałaby zaproponować, że taki przegląd przeprowadzaliby doradcy. Urząd też miałby pewność, że podatnik rozlicza się prawidłowo i zgodnie z prawem. Mamy już projekt przepisów w tym zakresie. Dodatkowo chcielibyśmy, żeby doradcy mogli w większym zakresie uczestniczyć w postępowaniach administracyjnych – stwierdził prof. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych w rozmowie z Krzysztofem Koślickim opubl. na portalu prawo.pl.
„Projektowana regulacja urzędowych interpretacji prawa podatkowego opiera się na dotychczasowych konstrukcjach prawnych (nie ma rewolucji), które próbuje poprawić, a do tego dorzuca kilka nowinek (więc będzie się działo)” – napisał prof. dr. hab. Wojciech Morawski z Katedry Prawa Finansów Publicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w artykule, który ukazał się na łamach „Rzeczpospolitej”.
Projekt nowej Ordynacji podatkowej przewiduje stworzenie nowych instytucji prawa podatkowego, w tym m.in. mediację, umowę podatkową czy konsultacje skutków podatkowych transakcji, których celem jest złagodzenie nadmiernego rygoryzmu wobec podatników. Jednak „realizacja celów, jakie założył sobie projektodawca w związku z uchwaleniem nowych przepisów wymagać będzie gruntownej zmiany mentalności urzędników i ich podejścia do podatnika. Niewątpliwie takiej zmiany nie dokona się poprzez samą tylko zmianę przepisów prawa” – zauważył Łukasz Czucharski, ekspert podatkowy Pracodawców RP.
„Wprowadzenie do nowej Ordynacji podatkowej takich instytucji jak mediacja czy umowa podatkowa należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. Powinny one sprzyjać współdziałaniu między organami podatkowymi a podatnikami i, miejmy nadzieję, pozwolą na ustanowieniu między nimi relacji opartej na wzajemnym zaufaniu” – napisała Iwona Biernat-Baran na łamach „Rzeczpospolitej”.
Pod koniec sierpnia pojawił się dodatkowo projekt, który zmienia już obowiązującą ordynację, czyli będzie też musiał zmienić ten projekt nowej ordynacji, np. w zakresie raportowania o tzw. schematach podatkowych, czy też zmiany klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, która wywraca do góry nogami ciężar dowodowy. To podatnik będzie musiał udowodnić, że nie unikał opodatkowania – stwierdził w wywiadzie dla DGP prof. dr hab. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych.
Doradcy podatkowi i inni twórcy schematów podatkowych będą musieli je ujawniać. Nowe przepisy mogą wkroczyć w sferę tajemnicy zawodowej – podała „Rzeczpospolita”. „Proponowane zmiany w ordynacji podatkowej w sposób nieuprawniony wkraczają w materię tajemnicy zawodowej, którą związane są osoby wykonujące zawody zaufania publicznego (w tym tajemnicy doradcy podatkowego)” – stwierdziła Krajowa Rada Doradców Podatkowych w jednomyślnie przyjętym stanowisku. Europejska dyrektywa (2018/22) przewiduje bowiem obowiązkowe informowanie władz skarbowych o schematach podatkowych, które mogą prowadzić do unikania opodatkowania. Konieczność ujawniania optymalizacji podatkowych od dłuższego czasu bulwersuje środowisko ekspertów od podatków. Prof. Adam Mariański w komentarzu dla„Rzeczpospolitej” wskazał, że na razie najistotniejsza jest tajemnica zawodowa. „Sama dyrektywa wyłącza obowiązek informowania fiskusa, jeśli sprzeciwiają się temu krajowe przepisy o zawodach zaufania publicznego”. „Będziemy apelować do MF, żeby w ramach prac nad projektem przygotowało informację, co nie jest schematem podatkowym. Chcielibyśmy, aby powstała biała lista dopuszczalnych działań podatkowych” – wyjaśnił Andrzej Marczak, wiceprzewodniczący KRDP w wywiadzie udzielonym Dziennikowi Gazeta Prawna. Podkreślił, iż dyrektywa dotyczy transakcji transgranicznych a Polska chce również raportów o schematach krajowych.